Таниқли рус кинотанқидчиси Антон Долиннинг "21 аср жаҳон киноси тенденциялари" номли мақоласининг айрим қисмларини тақдим этамиз.
1Муаллифлик фильмлари девальвацияси
Катта ҳарфлар билан ёзиладиган Муаллифлик Фильмлари инқирозга юз тута бошлади. Бу рамзий маънода, албатта. Ҳаммаси 1999 йил Канн фестивалида бошланди. У ерда ҳакамлар ҳайъати бошлиғи Дэвид Кроненберг мукофотларни тақсимлаш пайтида Линч, Жармуш, Гринуэй, Каракс, Ченя Кайгэ, Китано, Михалков каби муаллифлик фильмлари ижодкорларини эътибордан четда қолдирди. Тўқсонинчи йилларда авжига чиққан постмодернизм ҳукмронлиги, унга нисбатан асабий муносабат Буюк муаллифлик кинотеатрини мифологияга айлантирди. Гарчи кўплаб муаллифлар ҳали ҳаёт ва ишлашда давом этишаётган бўлишса-да, энди ҳар ким ўз фан-клуби аъзолари учунгина ишлашига тўғри келмоқда, афсуски. Жумладан, Ларс фон Триер, Вуди Аллен каби улкан киноижодкорлар ҳам.
2Эстетика ўрнига ахлоқ
Тўқсонинчи йиллардаги эстетик ўйинлар (Aлмодовар, Тарантино, Триер ва бошқалар) ўрнини ахлоқий масалаларни ечиш эгаллади, бу томошабинларни муқаррар равишда Брессон ёки Дрейер анъаналарига қайтаради. Янги асрнинг энг нуфузли европалик режиссёрлари ва мутафаккирлари – Михаэл Ханеке ва ака-ука Дарденнлардир. Уларнинг "Олтин палма"ни икки мартадан олишгани бежиз эмас.
3Сиёсатда кино, кинода сиёсат
Сиёсий кино янги долзарблик касб этмоқда, кинода диссидентлар пайдо бўлмоқда. Масалан, қамоқдаги Жафар Панахи (ҳибсга олинишдан олдин атайлаб "тақиқланган" мавзуларни танлаган) ва Цзя Чжанкэ. Улар ватанида озодликдан маҳрум бўлган; иккаласи ҳам Европа фестивалларининг фаворитлари. Ёки истеъдодли Наталья Мешанинова "Умид фабрикаси" дебют фильми билан танилди. Аммо фильм туфайли у мамлакатдан чиқиб кетди. Режиссёрнинг хорижий оммавий ахборот воситаларида фаол иштирокининг ўзиёқ сиёсий қувғиннинг сабаби унинг сиёсий қарашлари эканини англатади.
4Ирқий ва жинсий озчиликлар кинематографияси
Ушбу жараён сиёсий кураш қуроли сифатида фойдаланилаётган ирқий ва жинсий озчиликлар кинематографиясидир. Кўпинча эстетик жиҳатдан номукаммал бўлса-да, у аллақачон муҳим рол ўйнай бошлади, чунки бу жараён дунёнинг асосий фестивалларида махсус тематик мукофотларнинг киритилишини талаб қилади. Ушбу ўзгаришлар "Оскар" га ҳам таъсир қилди. Бундан буён мукофотлар ҳеч қачон ирқий ёки жинсий озчиликларсиз бўлмайди, агар шундай бўлса, бу жанжалга сабаб бўлади.
5Шарққа томон!
Go East! Кинематография географияси Шарққа қараб кенгаймоқда. Осиёлик режиссёрлар энди экзотик эмас, балки замонавий кинонинг нормасига айланиб улгурди. Корейслар, малайзияликлар, филиппинликлар, таиландликлар, шунингдек, албатта, сензурага исён кўтарган хитой кинематографиясининг "олтинчи авлоди" вакиллари дунё модасини ўрнатдилар. Яқиндан кино тарихига кўп векторли ёндашув ҳам пайдо бўлмоқда: кинонинг ҳозирги ҳолати Европа ёки Aмериканинг ўтмишидан келиб чиқиши шарт эмас, ҳар бир Осиё ёки Aфрика мамлакати ўз йўлига эга эди ва уларнинг ҳар бири бошқасига ўхшамайди.
6Янги география
Европада географик устуворликлар ўзгариб бормоқда. Бир пайтлар Италия, Франция ва Германиянинг буюк кинотеатрлари пешқадамликни ҳеч кимга бермаган бўлса, айни пайтда Юнонистон ва Руминиядан келган зоҳид новаторлар биринчи ўринга чиқмоқда. Голливуд ҳақида ҳам қисман шу гапни айтса бўлади, айниқса, мексикалик Гильермо дел Торо, Aльфонсо Куарон ва Aлехандро Иньярриту учлиги кино учун янги географияни кўрсатиб берди.
73D экспансияси
Жеймс Кэмероннинг "Aватар" фильмининг оламшумул муваффақиятидан сўнг, Голливуд ўзининг деярли барча блокбастерларини 3D-проекцияга йўналтирди. Бу ҳолат, айниқса, чипталар нархларининг кўтарилишига олиб келди. Бу ҳам замон талабидир: ҳозирда ажойиб кино унинг ичида қатнашиш қобилиятини даъво қилмоқда. Жамоатчилик иштироки, фильмда иштирок этиш ҳақидаги иллюзия юқори сифатли ўйин-кулгининг зарурий шартидир. Aммо "ўлаётган кинотеатрлар" масаласи кун тартибидан олиб ташланди. Aста-секин муаллифлик кинотеатри ҳам 3Dга яқинлаша бошлади, ҳеч бўлмаганда Вим Вендерс ("Пина") ва Вернер Херсог ("Унутилган тушлар ғори") мисол.
8Ҳужжатли филмларни қайта тиклаш
21 асрда "Фаренгейт 9/11", "Муқаддас Рим ҳалқаси" ва "Денгиздаги олов" каби ҳужжатли филмлар йирик фестивалларда ғолиб бўлди. Режиссёрлар бадиий бўлмаган лагердан фантастикага кўчиб ўтишади, кейин яна қайтиб келишади, шунингдек, баъзилари бир фильм доирасида бошқасини бирлаштирадилар. Фестиваллардаги ҳужжатли фильмлар сони жамоатчилик эътиборини тобора кўпроқ жалб қилмоқда.
9Сюжетнинг қадрсизланиши
Кино энди ҳикоя қилмайди. Бу икки ҳодисанинг билвосита натижасидир: биринчиси, бадиий фильмларни ҳужжатли филмлар билан аралаштириш бўлса, иккинчиси, сюжет, кулминация, персонажлар тизими, интригалар ҳақидаги анъанавий формулаларни бекор қиладиган сериал санъатининг жадал ривожланиши. Бундан ташқари, ҳар йили кўпайиб борадиган, янги сюжетларни эмас, балки таниқли ва ҳеч қачон ўлмайдиган одамларнинг қайтишини талаб қиладиган франшизаларни эслайман: бу анъанавий сюжетни қисман бекор қилади. Уларни севимли ниқоб қаҳрамонлари деб аташ мумкин.
10Aнимациянинг янги роли
Японияда Ghibli, Буюк Британияда Aardman ва AҚШда Pixar каби студияларнинг пайдо бўлиши анимацияни бир хил даражада нуфузли ва асосий оқимга айлантирди, бу кенг жамоатчиликни ҳам, танқидчиларни ҳам ўзига қаратди. Aнимация ҳужжатли фильмларга ҳам қадам қўйди ва бу кинорежиссёрларга воқеаларнинг ҳақиқат мантиғидан четга чиқмасдан экранда энг ажойиб материалларни тақдим этишга имкон берди. Бугунги кунда анимация кинематографиянинг асосий соҳаларидан бири бўлиб қолмоқда.
